Jak mówi art. 2 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej.

(Aktualizacja 21 maja 2023)

Uwaga, ten artykuł będzie aktualizowany, w szczególności, gdy pojawią się nowe informacje albo zmienią się zasady prowadzenia fundacji rodzinnej. Jeśli chcesz otrzymywać informacje o aktualizacjach, zapisz się na nasz newsletter.

Fundacja rodzinna, wzorowana na podobnych rozwiązaniach z innych krajów, ma ułatwić:

• Odpowiednie zaplanowanie sukcesji, w pierwotnym założeniu przede wszystkim w kontekście firm rodzinnych, ale także w przypadku innego majątku rodzinnego,
• Ochronę majątku przed rozdrobnieniem na wypadek problemów z sukcesją (zapewnia niepodzielny majątek, likwiduje swego rodzaju bezkrólewie w czasie postępowania spadkowego).

Fundacja rodzinna ma również ułatwić:

• Zabezpieczenie majątku,
• Akumulację majątku, a także umożliwić
• Rozsądne opodatkowanie, promujące inwestowanie i budowanie kolejnego majątku (dopóki nie wypłacasz świadczeń, to w praktyce nie ma podatku).

Moim zdaniem fundacja rodzinna jest szczególnie interesująca dla osób inwestujących w nieruchomości.

Uwaga, fundacja rodzinna opisywana w tym artykule nie ma niczego wspólnego z fundacjami publicznymi, które powstają i działają na bazie ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. Ta ustawa nie ma zastosowania do fundacji rodzinnych.

 

Aktualny status ustawy

Ustawa o fundacji rodzinnej została 6 lutego 2023 r. podpisana przez prezydenta, a 21 lutego 2023 została opublikowana w Dzienniku Ustaw. Weszła w życie 22 maja 2023.

Jak to w Polsce bywa (patrz historia Polskiego Ładu), ustawa o fundacji rodzinnej została zmieniona zanim jeszcze weszła w życie (ustawa zmieniająca jest tutaj). Poniższy artykuł uwzględnia te zmiany.

Uwaga, niniejszy artykuł został napisany przede wszystkim na podstawie ustawy oraz jej uzasadnienia. Przestrzegam, że wiele szczegółów wyjaśni się z czasem, poprzez interpretacje i praktykę. Niestety, polskie organy, w szczególności fiskus, mają zwyczaj kształtowania warunków prowadzenia działalności w Polsce poprzez interpretacje, wyjaśnienia, interpelacje, a czasami wręcz przez prezentacje i wpisy w serwisach społecznościowych. Z tego względu nie mogę obiecać, że moje rozumienie tej ustawy, a w związku z tym ten artykuł, nie będzie się zmieniać (a chyba wręcz powinienem napisać, że na pewno będzie się zmieniać 😉 ).

Fundator

Fundatorem może być tylko osoba fizyczna.

Fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora. Jednak fundacja ustanawiana w testamencie może mieć tylko jednego fundatora.

Fundatorzy nie odpowiadają za zobowiązania fundacji rodzinnej.

Fundatorzy (najczęściej chyba, ze względu na pewne zapisy ustawy, będzie to jeden fundator) wnoszą majątek i przestają być jego właścicielami. Nie dostają nic w zamian, więc te wniesione aktywa przestają podlegać pod ryzyka biznesowe, prawne czy podatkowe. Wniesione przestają też wchodzić do masy spadkowej tj. przestają podlegać dziedziczeniu (patrz jednak informacje o zachowku poniżej).

Uwaga, fundacja rodzinna odpowiada jednak solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć. Fundacja rodzinna odpowiada także za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora.

Odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed ustanowieniem fundacji oraz zobowiązania alimentacyjne ogranicza się jednak do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.

Status fundatora i wiążące się z nim prawa i obowiązki są niezbywalne. W przypadku śmierci fundatora „funkcja” ta nie zostanie przeniesiona na jego następców prawnych. Ustawa dopuszcza jednak możliwość powierzenia w statucie innym osobom wykonywania praw i obowiązków fundatora, określając przy tym zakres tego powierzenia. Wskazana w statucie osoba nie staje się z tego tytułu fundatorem.

Powstanie fundacji

Fundacja rodzinna powstaje poprzez oświadczenie fundatora o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie (a więc w tym drugim przypadku powstaje dopiero po śmierci fundatora). Zgłoszenia ustanowienia fundacji rodzinnej dokonuje fundator, a w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie robi to zarząd.

Tak więc w celu powstania fundacja rodzinnej konieczne jest:

• złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie (obydwa dokumenty muszę mieć formę aktu notarialnego);
• ustalenie statutu (także w formie aktu notarialnego, co oznacza, że w praktyce będzie on ustalany jednocześnie z dokumentem z punktu 1);
• sporządzenie spisu mienia (majątku) tworzącego fundusz założycielski;
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę albo statut;
• wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie dwóch lat od wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie; Fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł.
• wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Fundacja rodzinna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych staje się fundacją rodzinną i uzyskuje osobowość prawną.

Rejestr fundacji rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Nazwa fundacji rodzinnej może być dowolna (o ile nie wprowadza w błąd ani nie narusza praw osób trzecich) i powinna zawierać oznaczenie „Fundacja Rodzinna”. Dopuszczalne będzie korzystanie ze skrótu F.R.

Opłata za zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru wynosi 500 zł, a opłata za wniosek o zmianę wpisu wynosi 250 zł.

Majątek fundacji i spis mienia

Majątek fundacji rodzinnej powstały na skutek wyposażenia jej przez fundatora będzie stanowić fundusz założycielski, którego wartość nie powinna być niższa niż 100 000 zł, zarówno przy ustanowieniu fundacji rodzinnej jak i później, w trakcie jej działalności.

Fundacji rodzinnej nie będzie wolno zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego, za wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.

Majątkiem fundacji będą też wypracowane zyski oraz majątek nabyty w zamian za majątek dotychczas posiadany.

Fundacja rodzinna będzie mogła otrzymać darowiznę. Przez dokonanie darowizny darczyńca nie będzie stawał się fundatorem.

Wnosząc majątek do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego, fundator sporządza spis mienia w formie pisemnej.

W spisie mienia zamieszcza się wszystkie rzeczy i prawa majątkowe wniesione przez fundatora albo inne osoby, ze wskazaniem osoby wnoszącej to mienie oraz z określeniem rodzaju i wartości każdego z wniesionych składników, w wysokości określonej według stanu i cen z chwili ich wniesienia oraz ich wartości podatkowej.

Spis mienia w razie potrzeby aktualizuje zarząd i jednocześnie odpowiada za aktualność tego spisu.

Dla celów PIT w spisie mienia określa się proporcję wartości mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną (każdorazowo w przypadku wniesienia mienia). Mienie wniesione do fundacji rodzinnej w drodze darowizny albo spadku przez fundatora lub jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo ‒ uważa się za wniesione przez fundatora, a te wniesione przez inne osoby – uważa się za wniesione przez fundację rodzinną.

Statut

Statut wymaga formy aktu notarialnego (najczęściej będzie więc ustalany razem z aktem założycielskim).

W statucie są uregulowane najważniejsze aspekty dotyczące funkcjonowania fundacji rodzinnej oraz jej organów. Dodatkowe kwestie organizacyjne mogą być regulowane w regulaminie lub regulaminach, w zależności od woli fundatora i członków organów.

Zgodnie z ustawą, statut określa co najmniej:

• nazwę fundacji rodzinnej;
• siedzibę fundacji rodzinnej;
• szczegółowy cel;
• beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień;
• zasady prowadzenia listy beneficjentów;
• zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;
• czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;
• wartość funduszu założycielskiego (minimum to 100 tys. zł);
• zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;
• podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji;
• co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;
• zasady zmiany statutu;
• przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Statut może określać również inne sprawy, w tym:

• zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej;
• szczegółowe okoliczności rozwiązania fundacji rodzinnej;
• wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej;
• przewidywać utworzenie jednostki terenowej albo jednostek terenowych.

Zmiana statutu staje się skuteczna z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.

Organy fundacji

Organami fundacji rodzinnej są kadencyjne: zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów.

W ustawie określono zasady wykonywania obowiązków przez te organy, organizacji prac każdego organu, sposobów podejmowania uchwał i przeprowadzania posiedzeń.

Do najważniejszych zadań zarządu należy m.in.

• prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz reprezentowanie jej;
• realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie;
• podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej;
• spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.

O ile statut nie stanowi inaczej, powołania i odwołania członka zarządu dokonuje fundator, a po śmierci fundatora – rada nadzorcza, jeżeli została ustanowiona. W przypadku śmierci fundatora i braku rady nadzorczej powołania i odwołania członka zarządu dokonuje zgromadzenie beneficjentów.

Rada nadzorcza jest fakultatywna, ale, gdy liczba beneficjentów przekracza 25 osób, jest obowiązkowa. Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie. Statut może też uprawnienia rady nadzorczej rozszerzyć.

Zgromadzenie beneficjentów to organ obligatoryjny i ustanawiane jest przez fundatora w statucie. Tworzą je beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim.

Zadaniem zgromadzenia beneficjentów jest podejmowanie uchwał w konkretnych, ściśle określonych w ustawie bądź statucie sprawach, mających głównie zagwarantować ciągłość działalności fundacji rodzinnej.

Zgromadzenie beneficjentów będzie więc odpowiedzialne za uzupełnianie składu poszczególnych organów fundacji rodzinnej i zatwierdzanie sprawozdania finansowego oraz wybór firmy audytorskiej albo zespołu audytorów.

Zgromadzeniu beneficjentów nie należy przypisywać kompetencji przynależnych zgromadzeniu wspólników czy walnego zgromadzenia w spółkach.

Beneficjenci i świadczenia dla beneficjentów

Beneficjentów oraz ewentualnie sposób ich określenia wyznacza wola fundatora, wyrażona w statucie. Beneficjenci mogą otrzymywać świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienie po jej rozwiązaniu. Określenie świadczeń przysługujących beneficjentowi jest wyłączną i swobodną decyzją fundatora. Fundator może dokonywać zmian w zakresie beneficjentów i przysługujących im świadczeń, bez ograniczeń, w tym także czasowych.

Beneficjentem, a więc osobą odnoszącą korzyści zgodnie ze statutem (czyli z wolą fundatora), może być:

• osoba fizyczna,
• organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego (OPP) albo
• fundator fundacji rodzinnej.

Oprócz ogólnego wskazania w statucie, szczegółowe dane dotyczące beneficjenta i jego uprawnień określa się na liście beneficjentów.

Do utworzenia i aktualizacji listy beneficjentów w oparciu o informacje zawarte w statucie, a także realizacji świadczeń na jej podstawie, jest zobowiązany zarząd.

Fundacja spełnia świadczenia na rzecz beneficjentów poprzez przekazywanie środków pieniężnych, a także, ewentualnie, innych składników majątku np. rzeczy lub prawa, a także poprzez oddawanie beneficjentowi majątku do korzystania np. mieszkania w celach mieszkaniowych.

Z dochodu i majątku fundacji można finansować m.in. koszty utrzymania, kształcenia, opieki lub leczenia beneficjentów albo wydatki na cele statutowe organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego.

Świadczenie może być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu, np. pod warunkiem ukończenia studiów, zawarcia związku małżeńskiego, ukończenia określonego wieku.

Ustawa nie przewiduje wymogu pokrewieństwa między fundatorem a beneficjentem (ale ma to wpływ na podleganie wypłaconych świadczeń pod opodatkowanie PIT!).

W przypadku płatności na rzecz beneficjenta, jej dokonywanie lub przyjmowanie powinno następować za pośrednictwem rachunku bankowego.

Zachowek

Aktywa wniesione przez fundatora do fundacji rodzinnej podlegają roszczeniom zachowkowym, ale tylko przez 10 lat. Po tym okresie spadkobiercy nie będą już mieli prawa do zachowku.

Zgodnie z kodeksem cywilnym, jeżeli spadkodawca umiera, to majątek dziedziczą najbliżsi np. dzieci. Jeżeli jednak spadkodawca przekaże majątek komuś innemu albo np. tylko jednej z najbliższych osób, to pozostali, którzy zostali wykluczeni z podziału majątku, mogą domagać się od spadkobiercy zachowku, czyli części (1/2 lub 2/3) z tego, co powinni dostać. Prawo do zachowku zapewnia, że część z majątku spadkodawcy i tak trafi do osób najbliższych z kręgu jego rodziny (uznanie za niegodnego dziedziczenia, czyli wydziedziczenie, jest w Polsce bardzo trudne). Jest to część majątku spadkowego, która przypadłaby danym osobom, gdyby dziedziczyły one z ustawy.

Zachowek przyjmuje postać świadczenia pieniężnego. Roszczenie o zachowek można zrealizować przez 10 lat, ale nie dotyczy ono udziałów lub akcji w spółce rodzinnej, a jedynie ich odpowiednika w pieniądzu. Akcje czy udziały będą więc już w fundacji, niezależnie od komplikacji spadkowych.

Wypłaty dokonane z fundacji lub przewidziane na rzecz beneficjenta, który byłby uprawniony jednocześnie do zachowku, będą zaliczane na poczet zachowku. Zachowek będzie też można miarkować. Wystąpienie o zachowek może też zgodnie ze statutem fundacji wykluczać z kręgu beneficjentów fundacji.

Być może z powodu tego 10-letniego okresu, po którym zasada zachowku przestaje obowiązywać, warto założyć fundację jak najszybciej.

Działalność gospodarcza

Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, ale tylko w ograniczonym zakresie:

• zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia (ten zapis zapewne będzie generować wątpliwości i dyskusje),
• najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie,
• przystępowanie i uczestnictwo w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą,
• nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze,
• udzielanie wybranym podmiotom pożyczek:
  • spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
  • spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
  • beneficjentom;
• obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
• produkcja rolna i gospodarka leśna wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.

W skrócie można powiedzieć, że fundacja ma być takim „pasywnym quasi funduszem inwestycyjnym”, a nie podmiotem do prowadzenia działalności gospodarczej. Nie nadaje się więc np. do robienia flipów, pośrednictwa, świadczenia usług zakwaterowania (czyli tzw. wynajmu krótkoterminowego), sprzedaży online czy innych aktywności, które standardowo robimy w ramach firmy. Fundacja rodzinna dobrze sprawdzi się natomiast jako udziałowiec lub akcjonariusz spółki robiącej ww. biznes na nieruchomościach.

Fundacja rodzinna może zaciągać zobowiązania wyłącznie w celu zapewnienia bieżącej działalności, np. z tytułu wynagrodzenia za pracę w organach, najmu powierzchni biurowej, obsługi rachunku bankowego. Oznacza to, że najprawdopodobniej posiłkowanie się finansowaniem zewnętrznym np. kredytem w celach inwestycyjnych nie będzie możliwe.

Fundacja rodzinna wykonująca działalność gospodarczą w dopuszczalnym zakresie będzie także podlegać obowiązkom przedsiębiorców dokonywania lub przyjmowania płatności bezgotówkowych.

Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Wniesienie aktywów do fundacji rodzinnej nie będzie opodatkowane PIT i CIT (ale uwaga na VAT – ten podatek może ewentualnie wystąpić!).

Dochód osiągany przez fundację z działalności określonej w art. 5 ustawy (czyli tej dopuszczalnej w fundacji rodzinnej) będzie zwolniony z podatku dochodowego (zwolnienie podmiotowe). Uwaga, może nastąpić utrata tego zwolnienia z CIT (od momentu powstania fundacji rodzinnej!), jeśli wniosek o rejestrację fundacji rodzinnej nie zostanie złożony w terminie 6 miesięcy od jej powstania.

Wyjątkiem od zwolnienia będzie tzw. podatek minimalny od dochodów z budynków (gdy podmiot jest właścicielem budynków o wartości ponad 10 mln zł). W tym podatku obowiązuje jednak zasada, że jest on neutralny, jeśli podatnik płaci CIT. Jeśli więc fundacja będzie wypłacała świadczenia na rzecz beneficjentów (opodatkowane CIT-em 15%), to od CIT należnego od tych świadczeń będzie mogła odliczyć zapłacony uprzednio minimalny podatek od budynków.

Kolejnym wyjątek od zwolnienia oraz podatek ze stawką 19% dotyczy osiąganych przez fundację rodzinną przychodów z najmu/dzierżawy (i innych umów o podobnym charakterze) przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części czy składników majątku na rzecz beneficjenta, fundatora, podmiotu powiązanego, o ile te składniki majątku będą służyły prowadzeniu przez nich działalności. Wielkość udziałów i praw, aby podmiot był uznany za powiązany, wynosi w tym przypadku wynosi co najmniej 5% (a nie 25%). Zapłacony podatek według stawki 19% można jednak odliczyć od CIT z tytułu wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów lub likwidacji fundacji, jednak tylko do końca okresu przedawnienia tego podatku.

Dochody z działalności wykraczającej poza dopuszczalny zakres określony w art. 6 będą opodatkowane CIT-em 25% (nie będą podlegać pod zwolnienie podmiotowe). Będzie to więc swego rodzaju „karny” podatek, ale naliczany tylko od dochodów z działalności wykraczającej poza zakres ustawowo w fundacji dopuszczalny. Innymi słowy, tak naprawdę fundacja rodzinna może prowadzić dowolną działalność, ale trzeba się wtedy liczyć z wyższym podatkiem.

W momencie wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów pojawi się podatek dochodowy od osób prawnych w wysokości 15%. Podatnikiem będzie fundacja. Ustawodawca zdecydował się naliczać w takiej sytuacji CIT, a nie PIT, aby uniknąć ryzyka nadużyć (bo beneficjenci mogliby próbować „uciekać” od płacenia PIT-u). Warto zauważyć, że podatek jest naliczany od przekazanego lub postawionego do dyspozycji świadczenia, w związku z tym w momencie wypłaty np. 1000 zł beneficjentowi, fundacja odprowadza 150 zł podatku (czyli musi dysponować kwotą 1150 zł). Mechanizm ten przypomina mechanizm zastosowany w tzw. estońskim CIT tj. że do momentu wypłaty pieniędzy nie występuje podatek dochodowy (z zastrzeżeniem przypadków wymienionych wyżej np. „karnego” podatku od dochodu z „niedozwolonej” działalności).

W przypadku mienia otrzymanego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej CIT będzie wynosił także 15%, przy czym przychód odpowiadający wartości mienia otrzymanego pomniejsza się o wartość podatkową mienia wniesionego przez fundatora lub fundatorów.

W pewnych okolicznościach w fundacji rodzinnej pojawi się podatek CIT 15% od ukrytych zysków, którymi są:

• odsetki, prowizje, wynagrodzenia i inne opłaty od jakiegokolwiek rodzaju pożyczki udzielonej fundacji rodzinnej przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną,
• darowizny lub inne nieodpłatne lub częściowo odpłatne świadczenia (inne niż świadczenia na rzecz beneficjentów),
• świadczenia na rzecz beneficjenta, fundatora lub podmiotu powiązanego z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną z tytułu:
  • usług doradczych, księgowych, badania rynku, usług prawnych, usług reklamowych, zarządzania i kontroli, przetwarzania danych, usług rekrutacji pracowników i pozyskiwania personelu, gwarancji i poręczeń oraz świadczeń o podobnym charakterze,
  • wszelkiego rodzaju opłat i należności za korzystanie lub prawo do korzystania z praw lub wartości niematerialnych (np. prawa autorskie, licencje),
• w przypadku innych transakcji niż wymienione w poprzednim punkcie – różnica między wartością rynkową transakcji a ustaloną ceną tej transakcji (dotyczy transakcji między fundacją rodzinną a beneficjentem, fundatorem, podmiotem powiązanym z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną),
• pożyczka udzielona przez fundację rodzinną beneficjentowi w tej części, która podlegała zwrotowi w danym roku podatkowym i nie została zwrócona do dnia upływu terminu złożenia deklaracji za dany rok,
• pożyczka udzielona przez fundację rodzinną beneficjentowi na okres co najmniej 10 lat albo na okres krótszy niż 10 lat, jeżeli ostateczny termin obowiązywania umowy wyniósł co najmniej 10 lat.

Świadczenia wypłacone beneficjentom – najbliższym fundatora, czyli zaliczanym do tzw. grupy zerowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn, będą zwolnione z PIT. Ci beneficjenci nie zapłacą także podatku od spadków i darowizn. Do powyższej grupy zaliczamy m.in. rodziców, dzieci, rodzeństwo i małżonków (patrz art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn). Nie zaliczamy jednak dzieci i dalszych zstępnych rodzeństwa fundatora.

Świadczenia wypłacone beneficjentom należącym do I i II grupy podatkowej fundatora w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn będą podlegać opodatkowaniu PIT-em 10%. Ta sama stawka znajdzie zastosowanie do tych beneficjentów w przypadku rozwiązania fundacji.

Świadczenia wypłacone beneficjentom nie należącym do żadnej ww. grup (zerowej, I lub II) w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn będą podlegać opodatkowaniu PIT-em 15%. Ta sama stawka znajdzie zastosowanie do tych beneficjentów w przypadku rozwiązania fundacji.

Wyliczenie efektywnego podatku dla przypadku nieruchomości wynajmowanej przez fundację rodzinną z jednym fundatorem przy wypłacie świadczeń beneficjentom z grupy zerowej (wśród których może być także fundator) oraz beneficjentom z I i II grupy oraz beneficjentom spoza tych grup:

 

Wyliczenie efektywnego podatku dla przypadku spółki z o.o. (podlegającej pod 9% CIT) należącej do fundacji rodzinnej z jednym fundatorem przy wypłacie świadczeń beneficjentom z grupy zerowej (wśród których może być także fundator) oraz beneficjentom z I i II grupy i beneficjentom spoza tych grup:

 

Fundacja rodzinna będzie podatnikiem CIT. Obowiązkowe będzie prowadzenie tzw. pełnej księgowości. Przy decyzji o założeniu fundacji rodzinnej należy więc wziąć pod uwagę koszty prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Jeśli fundacja będzie miała więcej niż jednego fundatora, trzeba będzie liczyć proporcje (o której była mowa wcześniej przy okazji opisywania obowiązkowego pisemnego spisu mienia), żeby prawidłowo określić, jaka część danego świadczenia będzie opodatkowana PIT-em 10% lub 15%. Z tego powodu fundacje rodzinne z dwoma i więcej fundatorami  (nie będącymi w swojej grupie zerowej) będą raczej rzadkością. Niemniej, jeśli fundatorami będą mąż i żona, a beneficjentami oni i ich dzieci, nie powinno być problemu, ponieważ wszyscy należą do najbliższej rodziny (grupy zerowej).

Fundacja rodzinna nie może być udziałowcem/akcjonariuszem spółki korzystającej z estońskiego CIT (bo mogą nimi być wyłącznie osoby fizyczne). Może nim być jednak fundator lub beneficjent fundacji rodzinnej (w pierwotnej wersji ustawy spółka mogła stracić prawo do korzystania z estońskiego CIT, jeśli udziałowiec/akcjonariusz był fundatorem lub beneficjentem).

Fundacja może być podatnikiem VAT zwolnionym lub czynnym i z punktu widzenia podatku od towarów i usług nie jest specjalnie traktowana (czyli rozlicza VAT tak jak każdy inny podatnik).

Obowiązkowy audyt

Fundacja rodzinna co najmniej raz w ciągu czterech lat funkcjonowania powinna być poddawana audytowi zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych, pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej. Audyt będzie przeprowadzany częściej, jeżeli sprawozdanie finansowe fundacji rodzinnej będzie podlegało badaniu zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości.

Audyt przeprowadza firma audytorska lub zespół audytorów, w skład którego wchodzą biegły rewident, doradca podatkowy, adwokat lub radca prawny. Taki wymóg wynika z tego, że audyt nie obejmuje wyłącznie kontroli finansów fundacji rodzinnej, ale także inne ww. aspekty.

Ryzyka i wady

Ustawa o fundacjach rodzinnych na pewno nie jest doskonała, ale generalna jej ocena jest dobra. Zapewnia też fundatorom dość dużą elastyczność w kształtowaniu zasad działania fundacji, zarządzania majątkiem i wypłaty świadczeń (w wielu miejscach ustawy jest sformułowanie „o ile statut nie stanowi inaczej”).

Jakie ma wady oraz na jakie ryzyka warto zwrócić uwagę?

• Przede wszystkim, zawsze istnieje, w szczególności obecnie, ryzyko, że ustawodawca zmieni w przyszłości warunki działania fundacji rodzinnej np. wysokość ich opodatkowania. Przykład amortyzacji nieruchomości mieszkalnych pokazał, że ustawodawca nie zwraca obecnie uwagi na takie rzeczy jak zasada zachowania praw słusznie nabytych;
• Roszczenia zachowkowe są możliwe przez 10 lat;
• Fundacja rodzinna prowadzi pełną księgowość, co oznacza wydatki na usługi księgowe w wysokości co najmniej dużych kilkuset złotych miesięcznie;
• W przypadku, gdy fundacja rodzinna będzie miała więcej niż jednego fundatora, opodatkowanie świadczeń może nie być korzystne. W mojej opinii większość fundacji rodzinnych będzie miała jednego fundatora albo ewentualnie będą nimi małżonkowie;
• Fundacja rodzinna podlega audytowi (co najmniej raz na 4 lata), co również oznacza dodatkowy koszt;
• Nieruchomości mieszkalne wynajmowane przez fundację rodzinną najprawdopodobniej będą podlegać pod wyższy podatek od nieruchomości;
• Fundacja rodzinna odpowiada za zobowiązania fundatora, a także zaległości podatkowe, powstałe przed jej ustanowieniem (ale tylko do wysokości włożonego przez fundatora majątku), a w przypadku obowiązku alimentacyjnego także za ten obowiązek powstały po ustanowieniu fundacji rodzinnej;
• Fundacja rodzinna nie jest zwolniona z tzw. podatku minimalnego od dochodów z budynków (ale w przypadku wypłaty świadczeń będzie można go odliczyć od podatku należnego od tych wypłaconych świadczeń);
• Opodatkowanie fundacji rodzinnej, wbrew pozorom, nie jest bardzo proste, ponieważ, po zmianach ustawy z kwietnia 2023, mamy zwolnienie z CIT i możliwość jego utraty, „karny” CIT w wysokości 25%, CIT od ukrytych zysków, CIT od wynajmu/dzierżawy przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części czy składników majątku na rzecz beneficjenta, fundatora, podmiotu powiązanego, o ile te składniki majątku będą służyły prowadzeniu przez nich działalności, z możliwością odliczania niektórych z tych podatków. Do tego są jeszcze 3 stawki PIT (zwolnienie, 10% i 15%), w zależności od stopnia pokrewieństwa beneficjentów z fundatorem. Niestety, ustawodawca znowu komplikuje coś, co na początku miało być proste i przejrzyste;
• Fundacja rodzinna ma ograniczone możliwości zaciągania zobowiązań zewnętrznych np. kredytów, w związku z czym finansowanie kredytem np. nieruchomości na wynajem nie będzie możliwe.

Zapewne w miarę poznawania tego nowego tworu, jakim jest fundacja rodzinna, pojawią się także kolejne niuanse czy problematyczne kwestie.

 

Potrzebujesz konsultacji dotyczącej fundacji rodzinnej? Zajrzyj na stronę naszej spółki doradczej.

Potrzebujesz usługi wirtualnego adresu oraz księgowości dla fundacji rodzinnej? Zajrzyj na stronę naszego biura rachunkowego.

Polecam także artykuł o fundacji rodzinnej na blogu mojego wspólnika.